به نقل از «فارس»

تبارشناسی گفتمان «حجاب اختیاری» در ایران

تاریخ انتشار: ۲۸ خرداد ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۰۰۸۲۴۶

به گزارش گروه زنان و جوانان خبرگزاری فارس، یحیی بوذری‌نژاد دانشیار دانشگاه تهران در یادداشتی که در اختیار خبرگزاری فارس قرار داد، نوشت: پیش از انقلاب در بدنه انقلابیون دو جریان فکری عمده وجود داشتند. یک جریان روحانیت مبارز و انقلابی بودند که برآمده از سنت حوزوی ما در قرون متمادی بود و مبانی فکری و اندیشه‌ای خود را از دین و علوم اسلامی و سنت فقهی و کلامی اخذ می‌کرد و روش‌های فهم دین خود را با سیره پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) مطابقت می‌داد و در نهایت قائل به اقامه حدود الهی و شریعت اسلام در فضای اجتماعی بود.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

چهره‌های شاخص این جریان در تاریخ معاصر ما افرادی چون حضرت امام(ره)، شهید مطهری، شهید بهشتی، شهید صدر و مقام معظم رهبری(مدظله) بودند. و دیگری جریان روشنفکری بود که غالبا تحصیلات آکادمیک داشتند و علوم جدید را مبنای فکر و عمل خود قرار می‌دادند اگرچه نیم نگاهی هم به دین و شریعت داشتند و مایل بودند یک قرائت جدید و سازگار با دنیای مدرن از دین و شریعت ارائه کنند.

لذا سعی می‌کردند مباحث خود را در قالب ادبیات دینی و قرآنی بیان کنند. برخی از این روشنفکران دینی سبقه علوم تجربی و علوم پایه داشتند و نوعاً مهندسانی بودند که از دریچه علوم طبیعی به فهم قرآن توجه داشتند، مثل مرحوم بازرگان برخی نیز مانند دکتر شریعتی متاثر از علوم اجتماعی به ویژه نظریات مارکس درصدد خوانش دین و قرآن بودند و سعی داشتند مباحث اجتماعی جدید را با رویکردی مارکسیستی از دل ادبیات دینی استخراج کنند. به قول نصر حامد ابوزید، روشنفکران دینی درصدد این بودند که قرآن را از روی طاقچه‌ها به کف میدان بیاورند و خوانش‌ها و فهم خودشان از قرآن را در فضای اجتماعی پیاده کنند.

پس از انقلاب و ایجاد تحولات سیاسی در کشور و حاکم شدن نظام اسلامی با محوریت ولایت فقیه، به‌تدریج بدنه روشنفکری(که الگوی حاکمیت ولایت فقیه را قبول نداشت) در نسبتی انتقادی با نظام اسلامی خود را بازتعریف نمود و در قامت اپوزیسیون شروع به فعالیت کرد. در این دوره است که جریان روشنفکری در ایران متاثر از رویکردهای هرمنوتیکی، پروژه بازاندیشی در فهم دین و بازنگری در روش‌های خوانش از متون دینی را کلید می‌زنند و به جای اجتهاد در فروع دین، ایده اجتهاد در اصول دین را طرح می‌کنند. زیرا به این جمع‌بندی رسیده بودند که مهمترین مانع تجدد و مدرنیزاسیون در ایران، هژمونی گفتمان فقهی و اسلام سیاسی در ایران و نظام مبتنی بر ولایت فقیه است.

لذا از این رهگذر درصدد ایجاد مسیری برای تحقق منویات خود در فضای سیاسی-اجتماعی کشور بودند. براین اساس می‌توان گفت جریان روشنفکری ایران پس از انقلاب اسلامی وارد مرحله جدیدی از عمر خود شده و نوعی حیات سیاسی را تجربه می‌کند. به عبارت دیگر، جریان روشنفکری معاصر به تبع یک پروژه سیاسی(نفی حاکمیت مبتنی بر فقه و شریعت) درصدد طرح خوانش جدیدی از دین و متن دینی با رویکرد تفسیرگرایی و هرمنوتیکی برمی‌آید. این بدان معناست که جریان روشنفکری در ایران پس از انقلاب اسلامی، بیش از آنکه یک تحول معرفتی را تجربه کرده باشد به یک پروژه سیاسی شبیه شده است.

اگرچه این تقابل سیاسی جریان روشنفکری با گفتمان اسلامی از همان ابتدای انقلاب آغاز گردید و در جریان لایحه قصاص بروز جدی پیدا کرد، اما تحولات سیاسی اواسط دهه 70 و حاکم شدن گفتمان حامی دموکراسی و آزادی در ایران(اصلاحات) نقطه عطفی در حیات جریان روشنفکری در ایران بود و به فعالیت‌های آن ضریب جدی بخشید. جریان روشنفکری  دینی در ایران یک پروژه داشت و آن هم تضعیف جایگاه «فقه سیاسی» و تثبیت ایده «ناکارآمدی فقه در اداره جامعه» بود.

لذا جریان روشنفکری و نهادهای مدنی در ایران با حمایت دولت گسترش یافته و شروع به فعالیت در راستای ایجاد چالش در بنیان‌های نظری گفتمان دینی در ساحت مدیریت سیاسی-اجتماعی کشور نمودند. طرح ایده «وحی به‌مثابه تجربه نبوی» از سوی عبدالکریم سروش، نظریه «قرائت نبوی از جهان» توسط مجتهد شبستری، مباحث مصطفی ملکیان در گفتار «عقلانیت و معنویت»، ایده «شریعت به‌مثابه ارزش‌های اخلاقی» محسن کدیور و برخی از چالش‌های فمینیستی در عرصه زنان همگی دقیقا در راستای ایجاد چالش بنیادین در پایه‌های گفتمان فقهی و اسلامی بود.

زیرا وقتی بنیان شریعت که همان وحی است به چالش کشیده شود و به یک قرائت یا فهم بشری تقلیل پیدا کند، دیگر نقد شریعت و بازخوانی در احکام آن تسهیل خواهد شد. یعنی انکار فقه در امتداد انکار وحی کار چندان سختی نخواهد بود.

دامنه مباحث الهیاتِ انتقادی از سوی جریان روشنفکری به مصادیق مختلفی از احکام شریعت نیز امتداد یافت و مباحث و موضوعات متعددی را مورد توجه قرار داد که یکی از مهمترین آنها موضوع حجاب است. تشکیک در ادلّه قرآنی وجوبِ حجاب، چالش در مبانی فقهی الزام به حجاب، طرح مناقشات تاریخی پیرامون حدود و چارچوب‌های حجاب شرعی در عصر پیامبر(ص) و مباحثی از این دست توسط افراد متعلق به جریان روشنفکری در ایران مطرح شده است. اغلب استدلال‌ها و ادله‌ی مورد استفاده این افراد برای نفی وجوب و الزام حجاب بسیار مخدوش و مبتنی بر اسناد دست دوم و نامعتبر یا براساس روایات ضعیف‌السند هستند. شاید بتوان کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر» نوشته ترکاشوند را امتداد همین مباحث و ایده‌های جریان روشنفکری در ایران دانست که مبنای اغلب اظهارنظرات سیاسی و رسانه‌ای طرفداران «حجاب اختیاری» مبتنی بر همین کتاب است.

پایان پیام/

منبع: فارس

کلیدواژه: دانشیار دانشگاه تهران جریان روشنفکری در ایران

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.farsnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فارس» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۰۰۸۲۴۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

خیز اصلاح طلبان رادیکال به سوی خیابان به بهانه طرح نور/ روزنامه آرمان ملی: مسئله مذاکره با آمریکا و حجاب باید حل شود!

اصلاح‌طلبان رادیکال به دنبال جهت دهی خشم عمومی با هدف بازگشت به خیابان هستند!

سرویس سیاست مشرق- در میان انبوهی از گزارش‌ها و تیترهای خبری، در یک بسته کامل با نام «ویژه‌های مشرق» شما را در جریان مسائل مهم و اثرگذار از نگاه روزنامه‌های کشور قرار می‌دهیم.

در این ویژه‌نامه، نگاهی به آخرین مواضع جناح‌های سیاسی و تحولات مهم داخلی، خارجی، اوضاع اقتصادی و اجتماعی کشور انداخته می‌شود که مخاطبان بامطالعه آن به رهیافت‌های مهم، نکات و تأملات از سیر وقایع اثرگذار دست خواهند یافت، در این بخش با ما همراه باشید

************

روزنامه‌های امروز دوشنبه دهم اردیبهشت در حالی چاپ و منتشر شد که ایران پادشاه فوتسال آسیا، «نتانیاهو» در هزارتوی بحران‌ها، خاک تشنه سیستان و حوتشی شورای شهر حین سخنرانی شهردار تهران و زمزمه استیضاح در بهشت در صفحات نخست روزنامه‌های امروز برجسته شده است.

تاملی بر کنش های سیاسی- رسانه ای اصلاح طلبان در خصوص طرح «نور» بیانگر آن است که آنان این طرح را به عنوان یکی از فرصت های کنشگری خود در فضای سیاسی- اجتماعی تفسیر کرده و بر این باورند قطبی سازی در این حوزه سیاست‌ورزی از دریچه اجتماعی هستند.

روزنامه آرمان ملی در گفتگو با حسین انصاری راد نماینده تندرو در مجلس ششم مسئله حجاب و گفتگو با آمریکا را به طرز عجیبی به یکدیگر پیوند داده و نوشته است:

در شرایط کنونی این هسته چهار خط قرمز برای خود ترسیم کرده است. مسأله اول مذاکره با آمریکاست. دوم موضوع حجاب است. سوم مسأله محبوسین و چهارم موضوع نظارت استصوابی است. در واقع اگر قرار است تغییر مثبتی در آینده صورت بگیرد باید تغییری در نگرش های موجود صورت بگیرد. هسته مرکزی قدرت باید تلاش کند در این چهار موضوع تجدید نظر کند. این تجدید نظر نیز می بایست در راستای منافع ملی و خواسته های مردم صورت بگیرد. بدون تردید در شرایط کنونی یکی از چالش های مهم کشور در عرصه بین المللی است. این در حالی است که مذاکره با آمریکا و کاهش تنش با این کشور تا حدودی می تواند این چالش ها را کاهش بدهد!

روزنامه هم‌میهن نیز به نقل تقی آزاد ارمکی جامعه شناس اصلاح‌طلب به طرح مسئله عبور زنان از قواعد حجاب پرداخته و می‌نویسد:

اعتراضات در ایران ابتدا مستقیم و رودررو نیست، اعتراضات به شکل دیگر انجام می‌شود، مثلا به جای اینکه زنان به پوشش بیشتر ترغیب شوند به سمت تغییر الگوهای پوشش می‌روند، اتفاقی که در دوسال اخیر افتاده است.

آزاد ارمکی با بیان ان ادعا که عبور زنان از قواعد جمهوری اسلامی الان در تمام ایران حتی شهرهای مذهبی و شهرهای کوچک هم دیده می‌شود، افزود: این موضوع در حال گسترش است. زنان به جای اینکه درگیر شوند، افراد دیگر را هم به عبور از حجاب دعوت می‌کنند. این اتفاق عجیبی است که گشت ارشاد ناخواسته باعث آن می‌شود. از سوی دیگر نارضایتی که در خیابان ایجاد می‌شود، به خانواده انتقال می‌یابد و خانواده‌ها در گروه‌های اجتماعی دچار تغییر رفتار می‌شوند، که اگر این بگیر و ببندها باعث اتفاق دیگری شبیه به مرگ مهسا شوند، آنوقت دیگر نمی‌توان آن را کنترل کرد. اتفاقی شبیه به مسمومیت دختران در مدارس می‌تواند تبدیل به جریان خطرناکی شود و اعتراض اجتماعی را به سمت خشونت آمیز و غیر قابل کنترلی ببرد.

روند کنشگری اصلاح طلبان در این رابطه با ایجاد خشونت در خیابان و تئوری پردازی برای آن چند نکته قابل توجه دارد، این جریان تلاش دارد همچنان از کلیدواژه «گشت ارشاد» به جای طرح «نور» در فضای رسانه ای استفاده کرده و به نوعی تصویر گذشته را بر طرح نور غالب سازد.

اصلاح طلبان طی این جهت دهی می کوشند تا جامعه را جامعه معترض، ناراضی و بدبین تعریف کنند که با طرح نور عصبانی تر می شوند. نکته قابل توجه اینکه اصلاح طلبان در حال جهت دهی به این موضوع هستند که مخالفان باید دو اقدام را انجام دهند یکی بروز خشم در صحنه و دیگری بروز خشم خود در حوزه هایی که قدرت دارند!

این جریان در راستای ایجاد جبهه مخالفان و دگرسازی از نیروی انتظامی به عنوان مجری قانون تلاش می کنند که این نیرو را درصدد کنترل شهر بازنمایی کنند.

عباس عبدی نیز در روزنامه شرق توصیه ویژه به مسئولان کرده و نوشته است:

اینکه کسانی خود را دانا به دستورات خدا دانسته و از این منظر بخواهند به مردم امر و نهی کنند، جوابگوی نسل جدید نیست. این استدلال‌های درون دینی شاید برای گروه‌های حوزوی مناسب باشد. برای مقابله با بی‌حجابی همه اصول و قواعد شرعی، حقوقی، سیاسی و نیز اجرایی و انتظامی را دچار اختلال جدی می‌کنند تا این پدیده رخ ندهد در حالی که اندکی تامل نشان می‌دهد که احتمال چندانی برای تحقق این هدف، نه تنها وجود ندارد، بلکه بسیار پرهزینه خواهد بود!

برخی اصلاح طلبان ضمن تجویز نافرمانی مدنی بر عبور از قواعد حجاب و نیز تغییر الگوهای پوشش در سطح جامعه تاکید دارند.

بررسی این مطالب اما بیانگر آن است که اصلاح طلبان تلاش دارند تا در راستای راهبرد امر اجتماعی خود و ارتباط گیری با طیف جوانان و زنان بر روی مساله حجاب و پوشش متمرکز شده و به تعبیر خود اعتراض به حاکمیت را در این عرصه دنبال نمایند.

این طیف بر این باور است با صید با تولید سوژه های لازم امکان به عقب راندن تصمیمات حاکمیتی در موضوع حجاب و در نتیجه شکستن تابوی اقتدار نظام فراهم می آید، از جانب دیگر باید به این نکته نیز اشاره داشت که اصلاح طلبان به بهانه مبارزه خود با حاکمیت علاوه بر ایجاد تنش اجتماعی در خلال یک اقدام قانونی عملا می کوشند بخشی از مردم را هزینه منافع جریانی و سیاسی خود نمایند.